DEVE DİKENİ: KARACİĞERİN KORUYUCUSU

Deve dikeni veya meryemana dikeni olarak da bilinen Silybum marianum, Asteraceae ailesine ait iki yıllık otsu tıbbi bitkidir.

Bitki Avrupa’ya özgü olsa da, günümüzde Asya, Amerika da dahil olmak üzere birçok bölgede yetiştirilmektedir. Ülkemizde de Trakya, Batı ve Güney Anadolu bölgelerinde yetişmektedir.

Efsaneye göre Meryem, bebeği İsa’yı emzirmek için bu bitkinin dikensi yaprakları arasında bir yere sığınmıştır. Bitkinin yapraklarındaki beyaz damarların, emzirme sırasında Meryem’in sütünün damlamasından kaynaklandığına inanılmaktadır. Bu hikayeyle birlikte halk arasında bu bitkinin emziren annelere iyi geldiği inancı doğmuştur.

Bitki, çok uzun yıllara uzanan bir geçmişe sahiptir ve geleneksel tıpta çeşitli karaciğer ve safra kesesi rahatsızlıklarında kullanılmıştır. Hepatit, siroz ve sarılık gibi hastalıkların yanı sıra, karaciğeri yılan zehri, mantar zehri, alkol gibi toksinlere karşı koruma amacıyla da kullanılmıştır.

Deve dikeni özütünün ana bileşeni olan silymarin, bitkinin tohumlarında, yapraklarında ve meyvelerinde bulunmaktadır.

Silymarin terimi, aslında bitki içindeki birçok flavonolignan bileşeni (silybin A ve B, izosilybin A ve B, silibinin, silydianin ve silychristin gibi) ifade eder. Bu flavonolignanlar arasında en aktif etkiye sahip olanı silybindir.

Deve dikeninin aktif bileşeni olan silymarin, karaciğer hücrelerine hasar verebilecek zararlı serbest radikallerden karaciğeri koruyan güçlü bir antioksidan görevi görür. Bu etkisini; serbest radikalleri temizleyerek, çeşitli antioksidan enzimleri aktive ederek, hücresel glutatyon (antioksidan bileşik) konsantrasyonunu artırarak gösterir.

Silymarin, yüzyıllardır karaciğeri koruyucu etkisi sebebiyle kullanılmaktadır. Çeşitli klinik çalışmalar, silymarinin karaciğer fonksiyonunu iyileştirdiğini ve sirozlu hastalarda, özellikle de alkole bağlı veya alkole bağlı olmayan karaciğer yağlanması olanlarda karaciğerle ilişkili ölüm oranını azalttığını göstermiştir.

Deve dikeni, karaciğer hücrelerinin onarımını ve yenilenmesini destekler. Bu etkisi, çeşitli toksinler ve ilaçlardan kaynaklanan karaciğer hasarını iyileştirmek açısından çok değerlidir. Bununla birlikte silymarin, karaciğer hücrelerinin dış zarlarını güçlendirerek zararlı toksinlerin karaciğere nüfuz etmesini önler. Ek olarak, karaciğerin fonksiyonlarını verimli bir şekilde yerine getirebilmesi için gerekli olan protein sentezine de katkıda bulunur.

Çeşitli çalışmalar, silymarinin prostat, meme, kolon, yumurtalık, akciğer ve mesane gibi farklı tümör hücrelerinin çoğalmasını baskılayabileceğini göstermiştir. Ancak silymarinin doğrudan kanser hastalarına reçete edildiğine dair raporların sayısı azdır ve daha fazla araştırma gerekmektedir.

Köygöçüren (Amanita phalloides) zehirlenmesi, karaciğer yetmezliğine sebep olması nedeniyle ciddi morbidite ve yüksek mortalite oranıyla ilişkilidir. Deve dikeni özütünden elde edilen silibinin, antioksidan ve anti-inflamatuar etkilere sahiptir. Hücrelerin amatoksin (bu cins mantarlarda bulunan toksin) geri alımını bloke ederek, toksinin enterohepatik dolaşıma (safra yoluyla bağırsaklara atılan bileşenlerin bağırsaklardan geri emilip tekrar karaciğere ulaşması olayı) katılmasını engeller.

Sirozlu diyabet hastalarına yapılan bir çalışmada, silymarin ile tedavi edilen hastaların 6. ayda ölçülen açlık kan şekeri, günlük kan şekeri ve günlük insülin ihtiyacının, tedavi edilmeyen hastalara ve başlangıç seviyelerine göre anlamlı ölçüde daha düşük olduğu gözlenmiştir.

Deve dikeni, özellikle karaciğer sağlığını destekleyen ve uzun yıllardır tıbbi amaçla kullanılan değerli bir bitkidir. Silybum marianum olarak bilinen bu bitki, geçmişte hepatit, siroz, sarılık gibi rahatsızlıkların yanı sıra zehirlenmelere ve toksinlere karşı koruyucu olarak da kullanılmıştır.

Bitkinin etken maddesi silymarin; antioksidan özellikleriyle karaciğer hücrelerini serbest radikallerden korur, hücre onarımını destekler, toksinlerin hücreye girişini engeller ve protein sentezine katkıda bulunur. Ayrıca bazı çalışmalar, kanser hücrelerinin çoğalmasını baskılayabileceğini ve diyabet hastalarında kan şekeri kontrolüne yardımcı olabileceğini göstermiştir. Mantar zehirlenmelerinde ise amatoksinlerin karaciğere tekrar ulaşmasını engelleyerek yaşamsal koruma sağlayabilir.

• Deve dikeni güvenli midir?

Silymarinin çok iyi bir güvenlik profiline sahip olduğu bildirilmiştir. Ayrıca yetişkinlerde 240–900 mg/gün doz aralığında oral yoldan uygulandığında, genellikle toksik olmadığı gösterilmiştir.

• Deve dikeni yan etkileri nelerdir?

Yan etki görülme potansiyeli düşük olsa da, muhtemel görülebilecek semptomlar arasında şiddetli terleme, karın krampları, mide bulantısı, kusma, ishal ve güçsüzlük yer almaktadır.

Yapılan bir çalışma, günde 1500 mg’dan fazla alınan silymarinin, safra akışı ve salgılanmasında artışla birlikte müshil etki meydana getirebileceğini söylemektedir.

• Deve dikeni ilaçlarla etkileşime girer mi?

Silymarin üzerinde yapılan bir çalışmada, tedavi edici normal dozlarda kullanıldığında, karaciğerde ilaçları parçalayan enzimlerin faaliyetini etkilemediği gözlenmiştir. Dolayısıyla da çoğu ilaç ile etkileşimi bulunmamaktadır.

• Deve dikeni gebelikte ve emzirme döneminde kullanılabilir mi?

Geleneksel olarak emziren annelerde süt üretimini uyarmak için kullanılmış olsa da, gebelikte ve emzirme döneminde kullanımı hakkında yeterli veri yoktur.

Yapılan bir çalışmada, kronik hepatit B hastası bir kadın hamilelik öncesi ve hamilelik sırasında lamivudin (HIV ve hepatit B tedavisinde kullanılan ilaç etken maddesi) kullanmıştır ve bu süreçte günde iki defa 150 mg silymarin uygulanmıştır. Hamileliğin 13. haftasında herhangi bir olumsuz etki gözlenmemiş ve fetüste herhangi bir anomali görülmemiştir.