Rektör Danışmanı, Dekan Yardımcısı ve Öğretim Üyesi - İstanbul Kent Üniversitesi, Eczacılık Fakültesi, Farmokoloji Anabilim Dalı Misafir Öğretim Üyesi - University College London, Makine Mühendisliği ve Tıp Fakültesi, UK Misafir Öğretim Üyesi - University of Aveiro, Biomedikal Mühendisliği Fakültesi, Portekiz
"Monkeypox, günümüzün küresel sağlık güvenliği açısından uyarıcı bir hatırlatma olup, yalnızca bireylerin değil, toplumların da hazırlıklı olmasının önemini ortaya koymaktadır."
Monkeypox, zoonotik bir viral hastalıktır, yani hayvanlardan insanlara bulaşır. Bu hastalık, variola virüsü (çiçek hastalığı) ile aynı Orthopoxvirus cinsine ait olan maymun çiçeği virüsünden kaynaklanır. İnsanlara bulaşma, enfekte hayvanların kanı, vücut sıvıları veya deri ve mukozal lezyonlarıyla doğrudan temas yoluyla gerçekleşebilir. İnsanlar arasında bulaşma ise genellikle solunum damlacıkları, enfekte bir kişinin vücut sıvıları veya lezyonlarıyla doğrudan temas ve kontamine olmuş nesneler (örneğin yatak takımları) aracılığıyla olur.
Monkeypox belirtileri nelerdir?
Monkeypox belirtileri, çiçek hastalığına benzer ancak genellikle daha hafiftir. Hastalık genellikle ateş, baş ağrısı, kas ağrıları ve yorgunlukla başlar. Lenfadenopati (lenf bezlerinde şişme), monkeypox'un çiçek hastalığından ayırt edici bir özelliğidir. İlk belirtilerden sonra, genellikle yüzde başlayıp vücudun diğer bölgelerine yayılan bir döküntü gelişir. Döküntü, makülden püstüle kadar çeşitli aşamalardan geçerek en sonunda kabuklanır ve düşer.
Monkeypox ne kadar ciddi bir hastalıktır ve olası komplikasyonlar nelerdir?
Çoğu monkeypox vakası hafiftir ve kendiliğinden iyileşir; belirtiler genellikle 2 ila 4 hafta sürer. Ancak, özellikle çocuklarda, hamile kadınlarda ve bağışıklık sistemi zayıf bireylerde ciddi vakalar meydana gelebilir. Komplikasyonlar arasında ikincil bakteriyel enfeksiyonlar, solunum sıkıntısı, ensefalit ve görme kaybına yol açabilecek kornea enfeksiyonları bulunabilir. Genel olarak hastalanan kişilerin %1-6’sı, çoğunluğu küçük çocuklar olmak üzere, maalesef kaybedilmektedir. Orta Afrika alt tipinde (soy 1) öldürücülük %11’e kadar çıkabilmektedir. Kongo’da şu anda devam eden bu suşa bağlı salgında ölüm oranı %5 civarındadır. 2022 salgınında ise ölüm oranı oldukça düşük olup <%1 olarak bildirilmiştir.
Çoğu monkeypox vakası hafiftir ve kendiliğinden iyileşir; belirtiler genellikle 2 ila 4 hafta sürer. Ancak, özellikle çocuklarda, hamile kadınlarda ve bağışıklık sistemi zayıf bireylerde ciddi vakalar meydana gelebilir. Komplikasyonlar arasında ikincil bakteriyel enfeksiyonlar, solunum sıkıntısı, ensefalit ve görme kaybına yol açabilecek kornea enfeksiyonları bulunabilir. Genel olarak hastalanan kişilerin %1-6’sı, çoğunluğu küçük çocuklar olmak üzere, maalesef kaybedilmektedir. Orta Afrika alt tipinde (soy 1) öldürücülük %11’e kadar çıkabilmektedir. Kongo’da şu anda devam eden bu suşa bağlı salgında ölüm oranı %5 civarındadır. 2022 salgınında ise ölüm oranı oldukça düşük olup <%1 olarak bildirilmiştir.
Monkeypox en yaygın nerede görülür?
Monkeypox, en yaygın olarak Orta ve Batı Afrika ülkelerinde, özellikle virüs taşıyan hayvanların daha yaygın olduğu tropikal yağmur ormanlarına yakın bölgelerde görülür. En fazla vaka, Demokratik Kongo Cumhuriyeti'nde bildirilmiştir. Bununla birlikte, son yıllarda Afrika dışında da uluslararası seyahat veya ithal hayvanlarla bağlantılı salgınlar yaşanmış olup, bu durum küresel yayılma potansiyelini ortaya koymaktadır.
Monkeypox nasıl teşhis edilir?
Monkeypox teşhisi, özellikle karakteristik döküntü olmak üzere klinik tabloya dayanır ve laboratuvar testleri ile doğrulanabilir. Polimeraz zincir reaksiyonu (PCR), oldukça hassas ve diğer orthopoxvirüslerden monkeypox'u ayırt edebildiği için tercih edilen teşhis yöntemidir. Seroloji ve antijen tespit yöntemleri de kullanılabilir, ancak bunlar diğer orthopoxvirüslerle çapraz reaksiyon gösterebilir ve daha az spesifiktir.
Monkeypox tedavi edilebilir mi?
Monkeypox için onaylanmış spesifik bir antiviral tedavi bulunmamaktadır, ancak semptomları yönetmek için destekleyici bakım yapılabilir. Bu, hastanın susuz kalmamasını sağlamak, ikincil bakteriyel enfeksiyonları tedavi etmek ve solunum semptomları varsa bunlara müdahale etmeyi içerir. Tecovirimat (TPOXX) gibi antiviral ilaçlar çiçek hastalığı için onaylanmıştır ve compassionate use veya klinik deneme ortamlarında monkeypox için değerlendirilmektedir, bu ilaçlar hastalığın şiddetini azaltabilir.
Monkeypox için aşı var mı?
Evet, çiçek hastalığı aşısının monkeypox'u önlemede yaklaşık %85 etkili olduğu gösterilmiştir. Çiçek hastalığı aşısının yaygın olarak uygulandığı ülkelerde, yaşlı nüfus arasında bir miktar bağışıklık bulunmaktadır. Ancak, çiçek hastalığının eradikasyonundan sonra rutin çiçek aşılaması durdurulmuş, bu da monkeypox'a karşı daha savunmasız bir popülasyon oluşturmuştur. Monkeypox'a özel daha yeni bir aşı geliştirilmiş ve bazı ülkelerde onaylanmıştır, ancak bu aşının mevcudiyeti sınırlıdır.
Monkeypox nasıl önlenebilir?
Monkeypox'u önlemek için birkaç strateji vardır; bunlar arasında özellikle endemik bölgelerde virüsü taşıyabilecek hayvanlarla temastan kaçınmak yer alır. Bireyler, bushmeat (vahşi hayvan eti) tüketiminden veya işleminden kaçınmalı ve düzenli el yıkama gibi hijyen kurallarına uymalıdır. Sağlık hizmetleri ortamlarında kişisel koruyucu ekipman (PPE) kullanımı da dahil olmak üzere sıkı enfeksiyon kontrol önlemleri uygulanmalıdır. Yüksek risk altındaki kişiler, örneğin sağlık çalışanları ve laboratuvar personeli için aşılanma da önerilmektedir.
Bir kişi monkeypox'a maruz kalırsa ne yapmalıdır?
Bir kişi monkeypox'a maruz kalırsa, belirtiler için 21 gün boyunca kendini izlemelidir, çünkü inkübasyon süresi genellikle 5 ila 21 gün arasında değişir. Eğer belirtiler gelişirse, hemen tıbbi yardım almalı ve olası yayılmayı önlemek için diğer insanlarla yakın temastan kaçınmalıdır. Maruz kalmadan sonraki 4 gün içinde çiçek hastalığı aşısı ile yapılan aşı, hastalığın başlamasını önleyebilir veya şiddetini azaltabilir.
Monkeypox'un halk sağlığı üzerindeki etkileri nelerdir?
Monkeypox, özellikle sağlık hizmetlerine erişimin sınırlı olduğu bölgelerde önemli bir halk sağlığı sorunu teşkil etmektedir. Endemik olmayan bölgelerde salgınların ortaya çıkma olasılığı, küresel izleme ve müdahale stratejilerine duyulan ihtiyacı vurgulamaktadır. Halk sağlığı çabaları, toplulukları hastalık hakkında bilgilendirmeye, teşhis ve tedavi yeteneklerini geliştirmeye ve risk altındaki bireyler için aşıların temin edilmesine odaklanmalıdır. Monkeypox'un son dönemdeki yeniden ortaya çıkışı, hazırlıklı olmanın önemini ve küresel sağlık güvenliğindeki eksikliklerin giderilmesi gerekliliğini ortaya koymaktadır.
Otu A, et al. "The emerging threat of monkeypox in the wake of the COVID-19 pandemic: Another challenge for global health." Journal of Infection and Public Health. (2022).
Adler H, et al. "Clinical features and management of human monkeypox: A retrospective observational study in the UK." The Lancet Infectious Diseases. (2022).
Thornhill JP, et al. "Monkeypox virus infection in humans across 16 countries—April–June 2022." New England Journal of Medicine. (2022).
Velavan TP, et al. "Monkeypox 2022 outbreak: Epidemiology, challenges, and the global response." European Journal of Clinical Microbiology & Infectious Diseases. (2022).
McCollum AM, et al. "Human monkeypox." Clinical Infectious Diseases. (2021).
Patel A, et al. "Transmission dynamics of monkeypox in human populations." The Lancet Infectious Diseases. (2022).
Hoff NA, et al. "Vaccination and monkeypox: Past success and future challenges." Vaccine. (2022).
Minhaj FS, et al. "Monkeypox outbreak—Nine U.S. States, May 2022." Morbidity and Mortality Weekly Report (MMWR). (2022).
Kugelman JR, et al. "Genomic variability of monkeypox virus among humans, Democratic Republic of the Congo." Emerging Infectious Diseases. (2021).
Mauldin MR, et al. "Exportation of monkeypox virus from the African continent." Journal of Infectious Diseases. (2020).
Rao AK, et al. "Use of JYNNEOS (smallpox and monkeypox vaccine, live, nonreplicating) for pre-exposure vaccination of persons at risk for occupational exposure to Orthopoxviruses." Morbidity and Mortality Weekly Report (MMWR). (2022).
Likos AM, et al. "A tale of two viruses: Coinfections with monkeypox and SARS-CoV-2." Clinical Infectious Diseases. (2021).
Chakraborty C, et al. "Recent advances in monkeypox: Past, present, and future considerations." International Journal of Molecular Sciences. (2022).
Fine PE, et al. "Transmission and control of monkeypox in human populations: A review of the literature." Epidemiology and Infection. (2020).
Beer EM, et al. "Public health challenges and the global response to monkeypox outbreaks." Lancet Infectious Diseases. (2022).
Pastula DM, et al. "Human monkeypox: An emerging public health threat." Current Opinion in Virology. (2022).
Reynolds MG, et al. "Risk factors for human monkeypox in the Central African Republic." Emerging Infectious Diseases. (2021).
Durski KN, et al. "Human monkeypox in West Africa: Clinical presentations and epidemiology." Infectious Diseases of Poverty. (2022).
Lum FM, et al. "Monkeypox: A re-emerging threat in the era of COVID-19." Nature Reviews Immunology. (2022).
Nakazawa Y, et al. "Monkeypox virus: A review of its human-to-human transmission." Virology Journal. (2022).
