Aromaterapi

Aromaterapi, koku anlamına gelen “aroma” ve tedavi anlamını ifade eden “terapi” kelimelerinden meydana gelmektedir. Ulusal Bütünsel Aromaterapi Derneği’ne göre aromaterapi, bitkisel materyallerden elde edilen yağların kullanımı ile vücudu denge durumuna getiren; zihni, bedeni ve ruhu iyileştirmek amacıyla uygulanan bütüncül uygulamalardır. Uluslararası Aromaterapistler Federasyonu’na göre aromaterapi; vücudun dinçleşmesini ve yenilenmesini sağlamakta, bireyin sağlıklı ve huzurlu hissetmesine yol açmaktadır. Aromaterapi; bitkilerin çiçek, kök, yaprak ve meyve gibi kısımlarından elde edilen yağların zihni ve bedeni iyileştirmesi amacıyla kullanılmasıdır. Bitkiler, sabit (taşıyıcı) ve uçucu (temel) olmak üzere iki farklı yağ oluşturmaktadır. Sabit yağlar bitkilerin çekirdek ve tohumlarından oluşur, kokusuz veya hafif kokuludur. Uçucu yağlar, ise bitkilerin çiçek, dal, kök ve gövde bölümlerinden yapılır ve ağır bir kokuları vardır. Aromaterapi genellikle uçucu yağlarla olmaktadır, uçucu yağların kullanımından önce seyreltme amacıyla çoğu zaman sabit yağlar tercih edilmektedir.  

Aromaterapi eski çağlardan beri kullanılmakta ve uygulanmaktadır. Eski Mısır, Uzak Doğu, Çin ve Rönesans Avrupa'ya kadar tarihi binlerce yıl eskiye dayanmaktadır. Çok eski kaynaklardan elde edilen bilgilere göre mumyalama işleminde bitki ve yağların kullanımına yer verilmiştir. Eski Romalılar, bitkilerin ve yağların hoş kokularından yararlanıp yaşam alanlarında kullanmıştır. Yunan Tıbbında Hipokrat eserlerinde 400’e yakın bitkisel ilaçtan bahsetmiştir. Osmanlı kültüründe hoş kokulu bitkilerden özellikle gül bitkisinden elde edilen gülyağı ve gül suyu kullanılmıştır. 16. yüzyıldan sonra ise Avrupa’ya hoş kokulu bitkilerin getirilmesi ile bitkiler üzerine çalışmalar yapılmaya başlanmış olup, Doktor Paracelsus ilk kez uçucu yağ terimini kullanmış ve bitkilerin komponentleri arasındaki bağlantıyı ortaya koymuştur. Modern Aromaterapi uygulamalarında Fransız kimyacı René-Maurice Gattefossé aromaterapi ifadesini kullanan ilk kişi olup, 1910 yılında laboratuvarında çalışırken yaşadığı kaza sonucu oluşan yara üzerine lavanta yağı kullanmış, yaranın iz kalmadan hızla iyileştiğini görünce etkilenip hayatını bitkisel yağları araştırmaya adamış ve modern aromaterapi hakkındaki ilk kitabını 1937’de yazmıştır. Uçucu yağların vücuda uygulanmasından itibaren ortalama 30 dakika ile 12 saat arasında emildiği ve 48 saat sonra tamamen vücuttan atıldığı tespit edilmiştir. Gattefosse’nin çalışmalarından etkilenen askeri Doktor Jean Walnet ise II. Dünya savaşı sırasında yaraları antiseptik etkili yağları kullanarak iyileştirmiştir. Savaştan sonra aromaterapi ile ilgili araştırmalar yapmış, pek çok çalışma ve yayınladığı eserleri ile aromaterapinin bilimsel gelişimini hızlandırıp ileriye taşımıştır.

Aromaterapi, vücutta oluşan fiziksel ve psikolojik dengesizlikleri gidermek, vücut sağlığını korumak ve canlılığını sürdürmek için çeşitli yöntemlerle uygulanmaktadır. Aromaterapi uygulamaları genel olarak dört farklı şekilde yapılabilmektedir:

2.1. Topikal uygulama: Cilt üzerinde masaj, sıcak/soğuk kompres, banyo, krem, losyon veya merhemler ile uygulanır. 

2.1.a. Masaj: Masaj uygulamasında ovma eylemi ile uçucu yağlar cilt tarafından iyice emilir ve kokuları açığa çıkar. Uçucu yağlar saf halde değil taşıyıcı yağlarla birlikte uygulanır. Uçucu yağların masaj yolu ile uygulanmasında, vücutta gevşeme veya enerji kazandırma oluşturularak sinir sistemi yatıştırılır, kan ve lenfatik dolaşımlar canlandırılır. 

2.1.b. Kompres: Kompres uygulaması, ağrıların giderilmesinde ve inflamasyonda etkilidir. Soğuk ya da sıcak uygulanır. Sıcak kompresler, kas ağrıları, artrit, romatizma, diş ağrıları, kulak ağrıları ve apse için kullanılmakta, soğuk kompresler baş ağrıları, burkulma ve şişmeler için tercih edilmektedir.

2.1.c. Banyolar: “Balneoterapi” ya  da  “Fito Balneoterapi”  adı  verilen  aromatik  banyo  terapisi,  ruhsal  durumun düzeltilmesi, uykusuzluk ve stres halinde, romatizmal rahatsızlıklarda, soğuk algınlığı gibi üst  solunum  yolu  enfeksiyonlarında  ve  cilt  hastalıklarının  iyileştirilmesinde  kullanılmaktadır. Evde uygulaması kolay ve çok amaçlı bir yöntemdir. Bir küvet dolusu sıcak suya önerilen uçucu yağların birinden 20 damla damlatılarak banyo hazırlanır. En fazla 2 uçucu yağ karışımı kullanılır. Uçucu yağlar suda çözünmezler, fakat yüzeyde ince bir film tabakası oluştururlar. Suyun ısısı onları buharlaştırır ve deriden emilimine yardımcı olur. Banyo süresi 10 dakikayı geçmemelidir.

2.1.d. Topikal uygulamalar: Uçucu yağların krem, losyon, şampuan ve jel formunda hazırlanan preparatları, deride yara, kesik, morluk, kızarma, kaşıntı gibi durumlarda uygulanmada kolay olduğundan sık tercih edilmektedir.

2.2. İnhalasyon yoluyla uygulama: Direkt veya indirekt koklama, vaporizerler/difüzörler,  buğu ve diğer uygulama materyalleri ile uygulanır.

2.2.a. Buğu: Kaynar su içine eklenen uçucu yağ su buharı ile sürüklenir, nefes alırken buharın inhale edilmesi ile tıkanmış solunum yolları açılır.

2.2.b. Yastık ve kese: Uygun oranda hazırlanmış uçucu yağ preparatları özellikle çocuk yastıkları ve elbiselerinin göğüs ve boyun kısımlarına damlatılır, buharlaşan uçucu yağ inhale edilir.

2.2.c. Vaporizerler/Difüzörler: İnhalasyon uygulamasında kullanılan, çoğunlukla uçucu yağları taşıyan, küçük bir mumla ısıtılan seramik çaydanlıklar ya da elektrik ile kullanılan difüzörlerdir. Aromatik koku yayıp kişinin ruhsal ve zihinsel rahatlamasını sağlar ve aynı zamanda ortamın dezenfekte edilmesini sağlar.

2.3. Oral: Jelatin kapsüller içinde veya alkol ve bal gibi bir çözücü içinde uygulanır.

2.4. Dahilen: Gargara ile uygulanır. Ağız ülserleri, dişeti hastalıkları, boğaz enfeksiyonları ve ağız kokusu için antiseptik uçucu yağları içeren gargaralar sık olarak kullanılmaktadır. Çocuklar için uygun değildir.

Esansiyel yağların içeriğinde bulunan birçok madde kişiyi psikolojik ve bedensel olarak etkilemektedir. Sinir sistemi ve kan dolaşımına katılan bu bileşenler tüm vücut sisteminde önemli etkiler sağlamaktadır. Doğru zaman ve doğru uygulama yöntemi ile uygulandığında aromaterapi oldukça etkin olan destekleyici bir yöntemdir. Ağrıları gidermede, beyin ile vücudu gevşetmede, sistemlerin düzenlemesinde güçlü etkilere sahip olup, dengede kalma sürecini sağlayarak iyileşmeyi sağlamaktadır. Vücutta uçucu yağların kullanılması organ ve sistemleri desteklemekte, vücut kimyasını, duygusal ve ruhsal durumları ise düzenlemektedir. 

Etkileri kanıtlanmış esansiyel yağlar, uygun kişiye ve uygun amaçla uygulanmalıdır. Uçucu yağlar, genellikle minimum yan etkileri ile kullanımı güvenli kabul edilmektedir. Bilimsel olarak etkinliği kanıtlanmış yağları, uygun teknik ile uygulamak gerekmektedir. Ciltte dermatit veya iritasyona sebep olabileceğinden bir sabit yağ ile seyreltilmeden, doğrudan cilt üzerine uygulanmamalıdır. Saf halde ve önerilen dozun üzerinde cilde uygulanması durumunda cilt hassasiyeti gelişebilir. Göz ve mukozaya temas ettirilmemelidir. Narenciye türlerinden elde edilen uçucu yağlar, ışığa karşı hassas olduklarından cilde sürüldükten sonra güneş ışığına veya UV ışınlarına maruz kalınmamalıdır. Esansiyel yağların doğal olarak elde edilmiş olması gerekir, güvenilir markalar seçilmelidir. Esansiyel yağlar ilaç değildir ancak uygulamak için belirli dozu vardır. Konuda eğitim almış profesyonel kişilerce uygulanmalıdır. Uçucu yağlar çocuklardan uzakta, ağzı sıkıca kapalı olarak muhafaza edilmelidir. Oksitlenmiş uçucu yağ kullanılmamalıdır. Gebelik ve emzirme döneminde yeterli veri bulunmadığından kullanılmaları önerilmemektedir. Bebek ve çocuklarda, alerji durumlarında, epilepsi ve hipertansiyon gibi kronik bir hastalık varlığında, sürekli ilaç alınıyorsa, psikiyatrik tedavi görülüyorsa ve homeopatik tedaviler uygulanıyorsa kullanmadan önce uzman bir hekimden görüş istenmelidir.

Uçucu yağlar koyu renkli şişelerde saklanmalıdır. Çabuk oksitlenme özellikleri vardır ve yağın renginin kahverengiye dönüşmesi oksitlendiğini gösterir. Kullanım için küçük miktarlarda hazırlanmış uçucu yağlar, serin ve karanlık bir ortamda muhafaza edilmelidir. Buzdolabında 3-6 ay kadar saklanabilir. Narenciye türlerinden elde edilen uçucu yağlar 3 ay, diğer yağlar 6 ay içinde tüketilmelidir. Literatürlerde uçucu yağların bekledikçe (özellikle de kullanım için açılmış uçucu yağlar) içindeki uçucu yağ bileşenlerinin oranın azaldığını bildiren çalışmalar mevcuttur.