Sürekli değişen sağlık ve esenlik alanında, bağışıklık sistemi bakteriler, virüsler ve çevre kirleticileri de dahil olmak üzere çok çeşitli patojenlere karşı vücudun ana savunma hattı olarak hizmet eder. COVID-19 salgınının neden olduğu küresel sağlık kriziyle ilgili olarak güçlü bir bağışıklık sistemi daha da önemli hale geldi. Beslenme, egzersiz, yeterli uyku süresi ve dinlenme bağışıklık sağlığı için temel olsa da, diyet takviyeleri bağışıklığı artırmanın tamamlayıcı bir yolu olarak odak noktası kazandı.

Bu makale, vitaminlerden ve minerallerden probiyotiklere ve bitkisel özlere kadar, klinik olarak bağışıklık fonksiyonunu desteklediği gösterilen başlıca diyet takviyelerini, etki mekanizmalarını ve etkinliklerine dair bilimsel kanıtları incelemektedir.

C vitamini veya askorbik asit, bağışıklık desteği için en popüler ve en çok incelenen besinlerden biridir. Suda çözünen bir vitamin ve güçlü bir antioksidan olan C vitamini, bağışıklık hücrelerini oksidatif hasardan korumada ve bağışıklık tepkisini artırmada kritik bir rol oynar. 

Etki Mekanizması: Hücresel düzeyde, C vitamini lenfositlerin ve fagositlerin sentezinde ve aktivitesinde itici bir güçtür. Bu tip beyaz kan hücreleri bağışıklık sistemimiz için ilk savunma hattı olarak görev yapar ve patojenlere karşı savaşır. Çok iyi bilinmeyen şey, C vitamininin patojenlere karşı önemli bir bariyer görevi gören cilt bütünlüğümüz için de hayati öneme sahip olmasıdır. Ayrıca, C vitamini kolajen sentezinde yer aldığından, özellikle bir enfeksiyondan sonra dokuları onarır.

Kanıt: Klinik çalışmalar, C vitamininin soğuk algınlığının süresini ve şiddetini azaltabileceğini göstermiştir; bu, sporcular ve soğuğa maruz kalan kişiler gibi fiziksel stres altındaki kişiler için özel bir öneme sahiptir. Nutrients'ta yakın zamanda yayınlanan bir meta-analiz, C vitamini ile düzenli takviyenin (500-1.000 mg/gün) soğuk algınlığı sıklığını azalttığını ve bunun da iyileşme süresini iyileştirdiğini göstermiştir.

Önerilen doz: C vitamini için Önerilen Diyet Ödeneği (RDA), kadınlar için günde 75 mg ve erkekler için günde 90 mg'dır. Ancak, özellikle soğuk algınlığı ve grip mevsiminde bağışıklık desteği için, günde 1.000 mg'a kadar yüksek dozlar sıklıkla önerilir.

"Güneş vitamini" olarak da bilinen D vitamini, hem kemik sağlığı hem de bağışıklık fonksiyonu için gereklidir. Önemine rağmen, D vitamini eksikliği özellikle az güneş ışığına maruz kalan bölgelerde yaygındır.

Etki mekanizması: D vitamini hem doğuştan hem de adaptif bağışıklık tepkileri için önemlidir. Bağışıklık savunması için gerekli olan beyaz kan hücreleri olan monositlerin ve makrofajların patojenle savaşma yeteneklerini iyileştirir ve sitokin seviyelerini düzenleyerek iltihabı azaltır. Dahası, D vitamini patojenlere karşı bağışıklık koruması için gerekli olan T hücrelerini aktive eder.

Kanıt: The BMJ'de yayınlanan çığır açıcı bir çalışma, haftalık veya günlük D vitamini takviyesinin, özellikle D vitamini eksikliği olan kişilerde akut solunum yolu enfeksiyonları gibi enfeksiyonları önleme riskini önemli ölçüde azaltabileceğini ortaya koydu. 

Önerilen dozaj: Önerilen günlük D vitamini alımı 600-800 IU'dur, ancak düşük seviyelere sahip olanlar veya bağışıklık fonksiyonunu iyileştirmek isteyenler için sıklıkla 1.000-2.000 IU'luk dozlar önerilir. Bazı durumlarda, özellikle ciddi eksiklikleri olanlar için tıbbi gözetim altında daha yüksek dozlar reçete edilebilir.

Çinko, bağışıklık fonksiyonunda temel bir rol oynayan temel bir eser elementtir. Nötrofiller ve doğal öldürücü hücreler de dahil olmak üzere bağışıklık hücrelerinin normal gelişimi ve işlevi için gereklidir. Çinko eksikliği bağışıklık fonksiyonunu bozar ve enfeksiyonlara karşı duyarlılığı artırır.

Etki Mekanizması: Çinko, makrofajlar, nötrofiller ve doğal öldürücü hücreler de dahil olmak üzere çeşitli bağışıklık hücrelerinin üretimini ve işlevini etkileyerek bağışıklık sistemini destekler. Ayrıca, bağışıklık tepkisini düzenleyen sinyal molekülleri olan sitokinlerin üretiminde de rol oynar. Çinko, patojenlerin girmesini önleyen hücre zarlarının yapısal bütünlüğünü korumaya yardımcı olur.

Kanıt: Birkaç çalışma, çinko takviyesinin soğuk algınlığının süresini ve şiddetini kısaltabileceğini göstermiştir. The American Journal of Clinical Nutrition'da yayınlanan bir çalışma, soğuk algınlığı semptomlarının başlangıcından itibaren 24 saat içinde çinko pastilleri veya takviyeleri almanın semptomların süresini %33'e kadar azalttığını keşfetmiştir.

Önerilen Dozaj: Çinko için RDA kadınlar için günde 8 mg, erkekler için günde 11 mg'dır. Bağışıklık desteği için, özellikle soğuk algınlığı ve grip mevsiminde, genellikle günde 15-30 mg'lık dozajlar önerilir. Aşırı çinko alımının (günde 40 mg'ın üzerinde) bakır emilimini etkileyebileceğini ve bağışıklık baskılanmasına yol açabileceğini unutmamak önemlidir.

Trilyonlarca bakteri ve diğer mikroorganizmalardan oluşan bağırsak mikrobiyomu, bağışıklık sistemini düzenlemede kritik bir rol oynar. Probiyotikler, yeterli miktarda tüketildiğinde, özellikle bağırsak bakterilerinin sağlıklı bir dengesini korumada sağlık yararları sağlayabilen canlı mikroorganizmalardır.

Etki Mekanizması: Probiyotikler, vücudun bağışıklık hücrelerinin büyük bir bölümünü barındıran bağırsakla ilişkili lenfoid dokunun (GALT) işlevini iyileştirir. Probiyotikler, bağırsaktaki yararlı bakterilerin sağlıklı bir dengesine katkıda bulunur ve bu da bağışıklık sisteminin zararlı ve yararlı organizmalar arasında ayrım yapma yeteneğine yardımcı olur. Bu, enfeksiyon riskini düşürür ve bağışıklık toleransını artırır.

Kanıt: The Journal of Nutrition'da yayınlanan araştırma, Lactobacillus ve Bifidobacterium gibi belirli probiyotik suşlarının bağışıklık tepkisini artırabileceğini ve solunum ve gastrointestinal enfeksiyonlarının sıklığını azaltabileceğini buldu. Çalışma, probiyotiklerin düzenli tüketiminin bağışıklık tepkilerini düzenlemeye ve genel bağışıklık fonksiyonunu iyileştirmeye yardımcı olabileceği sonucuna vardı.

Önerilen Dozaj: Probiyotiklerin dozajı, suşa ve belirli sağlık ihtiyaçlarına bağlı olarak değişir. Genel bağışıklık desteği için, günde 1-10 milyar koloni oluşturan birim (CFU) arasında değişen dozajlar genellikle önerilir. Lactobacillus rhamnosus ve Bifidobacterium lactis, klinik olarak en çok çalışılan iki probiyotik suşudur

Mürver (Sambucus nigra), soğuk algınlığı ve gribi tedavi etmek için kullanılan yüzyıllardır kullanılan bir bitkisel ilaçtır. Özellikle bağışıklık fonksiyonunun iyileştirilmesiyle ilişkilendirilen antosiyaninler olmak üzere antioksidanlar açısından zengindir.

Etki Mekanizması: Mürver, güçlü antioksidan ve anti-inflamatuar aktivite gösteren flavonoidler içerir. Bu bileşiklerin, bağışıklık sisteminin enfeksiyonlara daha kolay yanıt verebilmesi için sitokin üretimini artırdığı bilinmektedir. Mürver ayrıca virüslerin insan hücrelerine nüfuz etme ve çoğalma yetenekleri üzerinde engelleyici bir etkiye sahip olabilir. 

Kanıt: Complementary Therapies in Medicine dergisinde yayınlanan bir çalışmada, mürver özütünün grip gibi viral hastalıklardan muzdarip kişilerde üst solunum yolu semptomlarının şiddetini ve süresini önemli ölçüde azalttığı bulunmuştur. Araştırmacılar, mürverin solunum yolu hastalıklarının şiddetini ve süresini azaltmada yararlı bir doğal çare olabileceği sonucuna varmışlardır.

Önerilen Dozaj: Mürver özütü genellikle sıvı, kapsül veya şurup formunda mevcuttur. Tipik günlük doz 150-600 mg özüt veya 1-2 yemek kaşığı şuruptur. Mürver takviyeleri sıklıkla soğuk algınlığı ve grip mevsiminde veya semptomların başlangıcında önerilir.

Bir diğer popüler bitkisel takviye, geleneksel olarak farklı enfeksiyon türlerini, özellikle solunum yolu enfeksiyonlarını önlemek ve tedavi etmek için kullanılan ekinezyadır. Bağışıklık fonksiyonunu artırdığına ve soğuk algınlığına yakalanma riskini azalttığına inanılmaktadır.

Etki mekanizması: Echinacea, özellikle enfeksiyonla mücadelede rol oynayan makrofajlar ve doğal öldürücü hücreler olmak üzere bağışıklık hücrelerinin aktivitelerini uyararak etki eder. Bu tıbbi özüt ayrıca bağışıklık tepkisinin düzenlenmesinde rol oynayan sitokinlerin üretimini artırır ve böylece vücudun patojenlere karşı savaşma yeteneğini güçlendirir.

Kanıt: The Lancet Infectious Diseases'da yayınlanan bir meta-analiz, echinacea takviyesinin soğuk algınlığı geliştirme riskini %58 oranında azalttığını ve semptom süresini 1,4 gün kısalttığını söyledi. Bu nedenle, echinacea'nın soğuk algınlığının önlenmesi ve tedavisi için, özellikle de başladığında, yararlı olabileceği sonucuna varılmıştır.

Dozaj: Echinacea kapsül, tablet, tentür ve çay olarak mevcuttur. Tipik bir dozaj, günde 2-3 kez alınan 300-500 mg echinacea özütüdür. Echinacea, soğuk algınlığı ve grip mevsiminde ve hastalığın ilk belirtilerinde sıklıkla önleyici bir önlem olarak kullanılır.

Sarımsak (Allium sativum), özellikle bağışıklık sistemini güçlendirme ve enfeksiyonlarla savaşma yeteneği olmak üzere tıbbi özellikleri nedeniyle binlerce yıldır kullanılmaktadır. Güçlü antimikrobiyal ve bağışıklık güçlendirici etkilere sahip allisin gibi kükürt bileşikleri içerir.

Etki Mekanizması: Sarımsak, enfeksiyonlarla savaşmak için gerekli olan makrofajların, doğal öldürücü hücrelerin ve lenfositlerin aktivitesini artırarak bağışıklık sistemini güçlendirir. Ayrıca enfeksiyon önleme ve bağışıklık sağlığına yardımcı olan antiviral ve antibakteriyel özellikler içerir.

Kanıt: Clinical Nutrition'da yayınlanan randomize, çift kör bir çalışma, sarımsak takviyesinin soğuk algınlığı ve grip vakalarını plasebo grubuna kıyasla %63 oranında azalttığını göstermiştir. Sarımsak takviyesi, soğuk algınlığı semptomlarının şiddetini ve süresini %70 oranında azaltmıştır ve bu da güçlü bağışıklık güçlendirici özelliklere sahip olduğunu göstermektedir.

Önerilen Dozaj: Sarımsak takviyeleri, eskitilmiş sarımsak özü, sarımsak yağı ve toz sarımsak dahil olmak üzere çeşitli formlarda mevcuttur. Bağışıklık desteği için önerilen doz genellikle günde 600-1.200 mg sarımsak tozu veya 2-4 gram taze sarımsaktır.

Diyet takviyeleri bağışıklık fonksiyonunu önemli ölçüde destekleyebilse de, sağlıklı bir yaşam tarzının yerini tutması için bir alternatif olarak görülmemelidir. Meyve, sebze ve tam tahıllar açısından zengin dengeli bir diyet, düzenli fiziksel aktivite, yeterli dinlenme ve stres yönetimi, güçlü bir bağışıklık sistemini desteklemenin anahtarıdır. Takviyeler, özellikle artan stres, mevsimsel değişiklikler veya yüksek enfeksiyon riski dönemlerinde ek bir koruma katmanı sağlayabilir. Ancak, herhangi bir takviyeye başlamadan önce, özellikle önceden var olan rahatsızlıkları olan veya ilaç kullanan hastalar için bir sağlık uzmanına danışın, çünkü çinko ve D vitamini gibi bazı besinlerin yüksek dozları olumsuz sonuçlara yol açabilir. Bağışıklık sistemini güçlendiren takviyeler, doğru kullanıldığında, bağışıklık sisteminin enfeksiyonlara karşı direncini korurken genel sağlık ve refahı da teşvik etmek için etkili bir araç olabilir.