İstanbul Kent Üniversitesi, Eczacılık Fakültesi
"Bilgisayar bağımlılığı, kontrolsüz ekran kullanımıyla hayatı ele geçirir, sosyal izolasyon ve sağlık sorunlarına yol açar. Dopamin bağımlılığı, stres ve kaçış isteği bu süreci besler. Sınırlar koymak, alternatif aktiviteler bulmak ve profesyonel destek almak çözüm olabilir."
Başlıklar:
| Bilgisayar bağımlılığı nedir?
| Bilgisayar bağımlılığının belirtileri
| Bilgisayar bağımlılığının fiziksel ve psikolojik etkileri
| Bilgisayar bağımlılığına yol açan nedenler
| Çocuklar ve gençlerde bilgisayar bağımlılığının nedenleri
| Bilgisayar bağımlılığını önleme ve kontrol altına alma yöntemleri
Bilgisayar bağımlılığı nedir?
Son on yıl içerisinde yaşanan teknolojik gelişmeler kitle iletişim araçlarının yapısı ve işleyişinde önemli değişiklikler meydana getirmiştir. İnternetin yaygınlaşmasıyla birlikte sanal ortamda artan etkileşimler ve yoğun bilgi akışı, toplum ve medya arasındaki ilişkiyi yeniden şekillendirmiştir. Bilgisayar bağımlılığı kişinin bilgisayar kullanımını kontrol edememesi ve günlük yaşamını etkileyecek kadar zaman ayırması durumudur.
Bilgisayar bağımlılığının belirtileri
- Bilgisayarda geçirilen zamanın kontrolünü kaybetme
- Günlük rutin işleri yapmakta zorluk çekme, sorumlulukları yerine getirmeme
- Aileden ve arkadaşlardan kopma, sosyal izolasyon
- İnternet kullanımı konusunda suçluluk ya da kendini savunma duygusu
- Bilgisayarı duygusal veya ruhsal sıkıntılardan kaçmak amacıyla kullanmak
Bilgisayar bağımlılığının fiziksel ve psikolojik etkileri
1. Fiziksel etkileri
Uzun süreli bilgisayar kullanımı ile benimsediğiniz hareketsiz yaşam tarzı çeşitli sağlık sorunlarına yol açabilir.
- Göz problemleri: Göz kuruluğu, kızarıklık, bulanık görme, baş ağrısı
- Duruş bozuklukları ve kas-iskelet problemleri: Boyun, omuz, sırt ağrıları; el ve bilek problemleri
- Uyku bozuklukları: Uzun süreli ekran ışığına maruziyet melatonin salgısını azaltarak uyku kalitesini düşürür, bilgisayar başında zaman algısı yitirildiği için geç saatlere kadar uyanık kalınır.
- Obezite ve metabolik problemler: Uzun süreli hareketsizlik metabolik yavaşlamaya, aşırı derecede ekran başında yemek yemek obeziteye, ekran başında yemek yemeyi unutmak ise metabolik problemlere yol açar.
- Bağışıklık sisteminin zayıflaması: Düzensiz uyku, hareketsiz yaşam, düzgün beslenmeme uzun vadede bağışıklık sistemini zayıflatarak sağlık problemlerine yol açar.
2. Psikolojik etkileri
Bilgisayar bağımlılığı kendi kendini kontrol edemeyen bireyde sinirlilik ve huzursuzluk yaratır. Bu durum uzun vadede stres bozukluklarına ve anksiyeteye neden olabilir, kontrol altına alınmayan stres ve anksiyete depresyona dönüşebilir. Birey sosyal izolasyonunu artırarak bilgisayar bağımlılığını uzun vadede daha fazla bilgisayar kullanımı ile besleyebilir. Tüm bunlar günlük yaşamda dikkat dağınıklığı ve bilişsel problemleri artırarak bireyin eğitim ve sosyal hayatını olumsuz yönde etkileyebilir.
Bilgisayar bağımlılığına yol açan nedenler
1. Psikolojik nedenler:
- Kaçış mekanizması: Kişinin duygusal sorunlarından uzaklaşmak için bilgisayarı bir sığınak olarak kullanması.
- Dopamin bağımlılığı: Bilgisayar oyunları dopamin salgısını artırarak ödül mekanizmasını harekete geçirir ve bağımlılığa neden olabilir.
- Gerçek hayattaki başarısızlık ve sosyal kaygı: Gerçek dünyada istenilen başarıya ulaşılamadığında veya sosyal ilişkilerde zorlanıldığında sanal dünyaya yönelme eğilimi artar.
2. Çevresel ve sosyal nedenler
- Sosyal çevre ve aile faktörleri: Bilgisayar oyunlarına, sosyal medyaya veya dijital aktivitelere aşırı ilgi gösteren arkadaş grupları bireyin bağımlılık geliştirmesine neden olabilir. Aile içi iletişimin zayıf olması veya ebeveynlerin çocuklarını yeterince iyi yönlendirmemesi bilgisayar kullanımını arttırabilir.
- İş veya eğitim gereksinimleri: Günümüzde uzaktan eğitim ve çalışma alanlarının doğması, bilgisayar kullanımının artmasına neden olur.
3. Teknolojik nedenler
- Bilgisayar, tablet ve akıllı telefonların sürekli erişilebilir olması, kullanım süresinin kontrolünü zorlaştırır.
4. Kişisel alışkanlıklar ve davranışlar
- Zaman yönetimi problemleri: Bilgisayar bağımlılığı zaman yönetimi problemlerine yol açarak verimliliği düşürüp görevlerin gecikmesine ve stresin artmasına neden olabilir.
•Bağımlılık eğilimi: Bireyler genetik veya psikolojik faktörler nedeniyle bağımlılığa daha yatkın olabilir.
Çocuklar ve gençlerde bilgisayar bağımlılığının nedenleri
- Eğlence ve oyun bağımlılığı: Bilgisayar oyunları ve video içerikleri çocuk ve gençleri saatlerce ekran başında tutabilecek şekilde tasarlanmıştır. Oyunlarda elde edilen başarılar vücutta dopamin salgılanmasını sağlar. Bu his bağımlılığı artırır.
- Sosyal medya ve internet kullanımı: İnsanlarla sosyalleşmek, etkileşimde bulunmak ve beğeni kazanmak yine dopamin miktarını artırarak bilgisayar kullanımına devam etmemizi sağlar.
- Akademik gerekçeler: Bilgisayar ve internete erişim eğitim hayatımızda ödevlerimiz, araştırmalarımız, online dersler için gereklidir. Ancak tüm bu erişimler sırasında internetin büyülü dünyasında kendimizi kaybedebiliriz.
- Aile ve çevresel faktörler: Aile içi iletişimin zayıf olması çocuk ve gençlerin sosyal ihtiyaçları için bilgisayara yönelmelerini sağlar. Ebeveynlerin teknolojiyi sınırlamayı sağlayamaması ve çocuklara doğru örnek olamaması bağımlılığı artırabilir.
Bilgisayar bağımlılığını önleme ve kontrol altına alma yöntemleri
- Ekran süresini sınırlandırmak: Hayatınızı planlayarak günlük ekran sürenizi kısıtlayabilirsiniz.
- Fiziksel aktiviteleri artırmak: Günlük yaşamda ekrana ayırdığınız sürenin yerine fiziksel aktiviteler ekleyerek bilgisayardan uzaklaşabiliriz.
- Bilgisayar kullanımına alternatif aktiviteler bulmak: Kitap okumak, resim yapmak, müzik aleti öğrenmek, bir spor dalında uzmanlaşmak alternatifler arasında sunulabilir.
- Uyku düzenine dikkat etmek: Günlük planlarımızda uyku süremizi planlamak uyumadan önceki bir saatte ekrana bakmamaya özen göstermek bağımlılığı kontrol altına almada yardımcı olur.
- Profesyonel destek almak: Bireysel olarak bilgisayar bağımlılığı kontrol altına alınamıyorsa profesyonel destek alarak çeşitli terapi yöntemleri ile (örneğin; bilişsel davranışçı terapi, grup ya da aile terapisi, sanat terapisi, rekreasyon tedavisi, gerçeklik terapisi) bağımlılıkla başa çıkılabilir.
- Shaffer, H. J., Hall, M. N., & Bilt, J. V. (2000). “Computer addiction”: a critical consideration. American journal of Orthopsychiatry, 70(2), 162-168. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1037/h0087741
- Aziz, N., Nordin, M. J., Abdulkadir, S. J., & Salih, M. M. M. (2021). Digital addiction: systematic review of computer game addiction impact on adolescent physical health. Electronics, 10(9), 996. https://www.mdpi.com/2079-9292/10/9/996
- Jingming, Y., & Podzhynska, O. (2022). THE PHENOMENOLOGY OF COMPUTER ADDICTION AND ITS INFLUENCE ON THE PSYCHOSOCIAL DEVELOPMENT OF THE INDIVIDUAL. Психосоціальні ресурси особистісного та соціального розвитку в епоху глобалізації: матеріали Міжнародної науково-практичної конференції,(м. Тернопіль, Західноукраїнський національний університет, 4-5 листопада 2022 р.) в 2 т. Тернопіль: ЗУНУ, 2022. Т. 1. 252 с., 110. http://psr.wunu.edu.ua/wp-content/uploads/2022/11/1-TOM_Materiali-konferencii-1.pdf#page=111
- Omelchenko, A., Serdiukov, O., Moshkovskyi, A., Symon, Y., & Andrushchenko, I. (2023). Administrative and Legal Aspects Related to Combat Gambling and Computer Addiction in Young People. Revista de la Universidad del Zulia, 14(40), 299-314. https://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=9004075
- Xu, L. X., Wu, L. L., Geng, X. M., Wang, Z. L., Guo, X. Y., Song, K. R., ... & Potenza, M. N. (2021). A review of psychological interventions for internet addiction. Psychiatry Research, 302, 114016. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0165178121003139?casa_token=PBKrBeHm9ZYAAAAA:0I4OBYLuFr2skF-aXHF8SVbzpOOBC-n0iRfa4aVSZlA2vTFQT8UF4a6wKTil2qNeqDfAjKfewj1B
- Pakzad, M. H., & Farhadi, H. The Effectiveness of Cognitive Behavioral Therapy-Based Play Therapy on Computer Games Addiction, Aggression and School Stress in Children Ageing 10-11. https://jpen.ir/browse.php?a_id=693&sid=1&slc_lang=fa&ftxt=1
- Geisel, O., Lipinski, A., & Kaess, M. (2021). Non-substance addiction in childhood and adolescence: the internet, computer games and social media. Deutsches Ärzteblatt International, 118(1-2), 14. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC8119663/
- Dresp-Langley, B., & Hutt, A. (2022). Digital addiction and sleep. International journal of environmental research and public health, 19(11), 6910. https://www.mdpi.com/1660-4601/19/11/6910
- Sa'ari, A. S., Hamid, M. R. A., Azizan, N. A., & Ismail, N. H. (2024). Examining the Evidence Between Screen Time and Night Eating Behaviour with Dietary Intake Related to Metabolic Syndrome: A Narrative Review. Physiology & Behavior, 114562. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0031938424001070?casa_token=kn07HF_LHkoAAAAA:zc10_JaQGgv1TqpNfykY5FNj2DrUJjGnP29a63_Jya6D-rzkONbyf2uYj4bM1hOf36Y_AsWbDeyf
- Koca, S. B., Paketçi, A., & Büyükyılmaz, G. (2023). The relationship between internet usage style and internet addiction and food addiction in obese children compared to healthy children. Turkish Archives of Pediatrics, 58(2), 205. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC10081003/
- Bağatarhan, T., & Siyez, D. M. (2022). The effectiveness of a cognitive-behavioral prevention program for internet addiction. Journal of Rational-Emotive & Cognitive-Behavior Therapy, 40(4), 767-792. http://link.springer.com/article/10.1007/s10942-021-00439-7
- Botvin, G. J., & Griffin, K. W. (2004). Life skills training: Empirical findings and future directions. Journal of primary prevention, 25, 211-232. http://link.springer.com/article/10.1007/s10942-021-00439-7
