L-5-hidroksitriptofan (5-HTP), esansiyel triptofan aminoasitinden sentezlenen ve gıda takviyeleriyle de alınabilen bir öncül moleküldür. Ruh hali, biliş, hafıza, uyku gibi birçok fizyolojik sürecin düzenlenmesinden önemli rol oynayan serotonin (5-HT) sentezinde kritik bir ara üründür. Serotonin daha sonra özellikle epifiz bezinden salgılanan ve uyku -uyanıklık dengesini sağlayan melatonine dönüşür. Bu özelliğiyle 5-HTP, beyin kimyası ile günlük yaşam kalitesi arasında köprü kuran önemli molekül olarak dikkat çekmektedir. Bu nedenle 5-HTP; serotonin ve melatonin gibi önemli moleküllerin üretimi açısından kilit bir öncül molekül olup hem nörolojik hem de metabolik hastalıkların seyri üzerinde önemli bir rol oynamaktadır. En zengin doğal kaynağı Griffonia simplicifolia bitkisinin tohumlarıdır.
Triptofan aminoasiti → 5-HTP → Serotonin → Melatonin
- Duygu durumu ve depresyon
5-HTP serotonine dönüşerek vücuttaki serotonin düzeyini artırabilir. Serotoninin düşük olmasından kaynaklı depresyon, anksiyete gibi durumlarda klinik çalışmalarca olumlu etki gösterdiği görülmüştür. SSRI grubu antidepresanlara benzer faydalar sağladığı bazı araştırmalarda vurgulanmaktadır.
- Uyku kalitesi ve uykusuzluk
5-HTP serotoninin yanı sıra melatonin üretimini artırarak uyku düzeni destekler. Melatonin uyku – uyanıklık ritmi ve biyolojik saati ayarlayan temel bir hormondur. 5-HTP’nin bu özelliği sayesinde uykuya dalma süresinin kısaldığı, uyku süresinin uzadığı ve uyku kalitesinin arttığı çeşitli çalışmalarla ortaya konmuştur. Özellikle uyku sorunu yaşayan (insomnia) kişilerde olumlu sonuçlar elde edilmiştir. Bunun sonucu olarak 5-HTP uyku bozukluklarında doğal bir alternatif olarak değerlendirilebilir.
- İştahın kontrolü ve kilo yönetimi
Yeterli miktarda serotonin iştah mekanizmasını karbonhidrat isteğini baskılayarak düzenler. 5-HTP takviyesi, serotonin seviyesini arttırarak iştahın azalması ve düşük kalori alımına yardımcı olur. Bazı çalışmalarda 5-HTP kullanan bireyler erken tokluk hissettiğini ve kilo kaybının desteklendiği bildirilmiştir. Bu etkisi kilo kontrol programlarında tamamlayıcı olarak önem kazanır.
- Migren ve yan etki
Serotonin düzeyindeki dengesizlik migrende önemli bir faktördür. 5 -HTP takviyesi serotonin düzeyini dengeleyerek migren sıklığı ve şiddetinin azalmasına yardımcı olur. Düzenli kullanımlarda migren ataklarını anlamlı ölçüde azalttığına dair bulgular vardır.
- Diğer potansiyel etkiler
5-HTP’nin fibromiyalji hastalarında semptomları hafiflettiği, PMS (premenstrüel sendrom)’de duygu durumu dalgalanmalarını azalttığı ve anksiyete düzeylerini dengelemeye yardımcı olduğu bildirilmiştir.
Griffonia simplicifolia, Batı ve Orta Afrika’da yetişen, Fabaceae ailesine ait çiçekli ve tırmanıcı bir bitkidir. Tohumlarında yüksek miktarda 5-HTP içerir. Günümüzde gıda takviyesi olarak piyasada bulunan 5-HTP’in başlıca kaynağı bu tohumlardan elde edilen ekstraktlardır.
- Formları: Genellikle kapsül veya tablet formundadır. Bazı ürünlerde bitkisel ekstrat (Griffonia simplicifolia) şeklinde olabilir.
- Dozajları: Çalışmalarda günlük doz 100- 300mg arasındadır.
Uyku sorunları için: Akşam yatmadan 30 -dakika önce 100mg
Depresyon ve ruh hali bozukluğu için: Günlük toplam 150-300 mg olmak üzere 2 veya 3 doz şeklinde.
Kilo kontrolü ve iştah düzenlemede: 300 mg’a kadar çıkan uygulamalar mevcuttur.
- Emilim ve etki: Aç karnına alınması emilim açısından önemlidir. Etkinliğini birkaç hafta düzenli kullanım sonucu belirgin hale gelir.
En sık görülen yan etkiler: Bulantı, kusma, ishal ve kabızlıktır. Yüksek dozlarda mide- bağırsak sisteminde rahatsızlıkları arttığı bildirilmiştir.
Ciddi risk: Serotonin sendromu. Özellikle SSRI ve MAOI veya diğer antidepresanlarla kullanımıyla birlikte bu risk artar. Antidepresanlarla birlikte kullanılmamalıdır.
5-HTP’nin depresyon, anksiyete, uyku bozuklukları, migren ve kilo kontrolünde faydalarının olduğu son yıllarda yapılan çalışmalar göstermektedir. Ancak bu çalışmalar genellikle küçük ölçekli olduğu için sonuçların genelleşmesi için daha kapsamlı kontrollü çalışmalara gerek vardır.
5-HTP, serotonin ve melatonin sentezinde kilit rol oynayan doğal bir öncü moleküldür. En önemli doğal kaynağı Griffonia simplicifolia’dır. 5-HTP’nin duygu durumu, uyku düzeni, iştah düzenlenmesi, migren gibi durumlarda potansiyel faydası bulunmaktadır. Mevcut çalışmalar küçük ölçeklidir. Daha kapsamlı çalışmalara ihtiyaç vardır. 5-HTP, gıda takviyesi olarak kullanıldığında dozaja dikkat edilmeli ve antidepresan ilaçlarla birlikte kullanılmamalı. Hamileler, emziren anneler ve çocuklar tarafından kullanmamalıdır. 5-HTP’nin gıda takviyesi olarak hekim kontrolü altında kullanılması önemlidir.
Jacobsen, J. P., Krystal, A. D., Krishnan, K. R. R., Caron, M. G. (2016). Adjunctive 5-hydroxytryptophan slow-release for treatment-resistant depression: clinical and preclinical rationale. Trends in pharmacological sciences,37(11), 933-944.
Cangiano, C., Ceci, F., Cairella, M., Cascino, A., Ben, M. D., Laviano, A., Fanelli, F. R. (1991). Effects of 5-hydroxytryptophan on eating behavior and adherence to dietary prescriptions in obese adult subjects. In Kynurenine and Serotonin Pathways: Progress in Tryptophan Research(pp. 591-593). Boston, MA: Springer New York.
Maffei,M.E.(2020).5-Hydroxytryptophan (5-HTP):Natural occurrence, analysis, biosynthesis, biotechnology, physiology and toxicology.International journal of molecular sciences, 22(1), 181.
Titus,F.,Dávalos, A., Alom, J., Codina, A. (1986). 5-hydroxytryptophan versus methysergide in the prophylaxis of migraine: Randomized clinical trial. European neurology,25(5), 327-329.
Caruso, I., Puttini, P. S., Cazzola, M., Azzolini, V. (1990). Double-blind study of 5-hydroxytryptophan versus placebo in the treatment of primary fibromyalgia syndrome.Journal of international medical research,18(3), 201-209.
Yang, H., Zhang, X., Gao, Y., Peng, Z., Su, B., Li, K., Zhang, C. (2025). Detection of melatonin and 5-HTP in dietary supplements based on multiple spectra.Frontiers in Nutrition,12, 1532092.
Birdsall, T. C. (1998). 5-Hydroxytryptophan: a clinically-effective serotonin precursor. Alternative medicine review: a journal of clinical therapeutic, 3(4), 271-280.
