Melatonin (N-asetil-5-metoksitriptamin), vücutta doğal olarak üretilen bir hormondur. Uyku-uyanıklık döngüsünü düzenler. Beyindeki epifiz bezi tarafından üretilir. Ayrıca kalp, gastro-intestinal sistem, deri, kemik iliği ve lenfositler gibi diğer birkaç organ tarafından da sentezlenir. Karanlıkta salgılanma miktarı artar. Bu yüzden de sıklıkla "uyku hormonu" olarak bilinir. Dışarıdan takviye olarak da alınabilir. Yetişkinlerde jet lag'in kısa süreli tedavisi için kullanılır. Güçlü bir antioksidandır. Amerika Birleşik Devletleri ve Kanada dışındaki çoğu ülkede yalnızca reçeteli bir ilaç olarak tanıtılmaktadır. 

Melatonin, vücudumuzun biyolojik saati olan sirkadiyen ritmi düzenleyen, uyku-uyanıklık döngüsünde kritik rol oynayan bir hormondur.

Melatoninin başlıca görevleri şunlardır:

-Uyku Düzeni: Melatonin, uyku-uyanıklık döngüsünü düzenler. Uykuya geçişi kolaylaştırır ve uyku düzeni arttırır. Gecenin ilerlemesiyle birlikte melatonin seviyeleri yükselir ve bu da uykuya dalmamızı sağlar. 

-Sirkadiyen ritim: Vücudumuzun iç saatini ayarlar ve gece- gündüz döngüsüne uyum sağlamamıza yardımcı olur. Jet lag veya vardiyalı çalışma gibi durumlarda vücudun uyum sağlamasına katkı sağlar.

-Antioksidan etki: Güçlü bir antioksidandır, serbest radikallerle savaşarak hücreleri korur. Hücre hasarını önleyerek yaşlanma sürecini yavaşlatabilir. Melatonin, doğada bulunan güçlü bir antioksidandır. Diğer bazı antioksidanların aksine (örneğin, C ve E vitaminleri), melatonin bir molekülle on serbest radikali bağlayabilir ve reaktif oksijen ile azot türleri üzerinde etki yaparak hücresel savunma sistemini güçlendirir. Kozmetik sektöründe, güçlü antioksidan özelliği sayesinde cildin yaşlanmasını önlemede ve yenilenmesini desteklemede kullanılmaktadır.

-Bağışıklık Sistemi: Melatonin, T hücreleri, doğal öldürücü hücreler (NK hücreleri) ve sitokinlerin (bağışıklık yanıtında görevli proteinler) üretimini artırabilir. 

-Stres ve ruh hali: Melatonin, uyku düzenini ve biyolojik saati etkileyerek stres ve ruh halini iyileştirmeye yardımcıdır. Kortizolün yüksek seviyeleri stresle ilişkilidir. Melatonin ise kortizolün zirve yapma zamanını düzenleyerek stres yanıtını dengelemeye yardımcı olur.

-Hormon dengesi: Hormonal etkiler açısından, melatonin prolaktin ve büyüme hormonu salınımını artırabilirken, oksitosin ve vazopressin düzeylerini yüksek dozlarda azaltabilmektedir. Bununla birlikte, LH, FSH ve TSH hormonları üzerinde belirgin bir etkisi tespit edilmemiştir. Kortizol seviyelerinde ise melatonin, zirve noktasını öne çekme eğilimi göstermektedir.

-Kardiyovasküler etki: Melatonin üzerine yapılan araştırmalarda, bu hormonun kardiyovasküler ve hormonal sistemler üzerindeki etkileri incelenmiştir. Normal kilolu sağlıklı kadınlar üzerinde yapılan bir çalışmada, melatonin kullanımının kan basıncını ve pulsatilite indeksini azalttığı gözlemlenmiştir. Benzer şekilde, genç erkeklerde melatonin alımının kalp sağlığı üzerinde olumlu etkiler yarattığı bulunmuştur.

Melatonin, 55 yaş üstü hastalarda birincil uykusuzluk, çocuk ve ergenlerde otizm spektrum bozukluğu veya Smith-Magenis sendromuna bağlı uykusuzluk ve jet lag tedavisi için onaylanmış kullanım alanlarına sahiptir.

Başlangıç için 1-3 mg arasındaki dozlar güvenli kabul edilir. Doktor önerisi olmadıkça 10 mg kullanılmamalıdır. Genellikle uyku öncesi 30-60 dakika önce alınır. Dozaj ve kullanım süresi kişiye göre değişir.

Yetişkinlerde doz:

-Uykusuzlukta genellikle 1-3 mg arası doz önerilir. Daha düşük bir dozla başlayarak gerektiğinde artırılması tavsiye edilir. Jet lag durumunda uçuştan önce veya varış noktasındaki gece yatmadan 1-5 mg alınabilir ve birkaç gün boyunca tekrarlanabilir. Vardiyalı çalışanlar uykuya dalmayı kolaylaştırmak için gece vardiyasından sonra 1-3 mg alabilir.

Çocuklarda doz:

-Melatonin takviyeleri çocuklar için muhtemelen güvenli olsa da, önce hekiminizle görüşmelisiniz. Uykusuzluk çeken çocuklar için doz yaşlarına bağlıdır. Başlangıç dozu genellikle 0.5-1 mg’dır.

Melatonin yaygın olarak baş ağrısı, sersemlik hissi, gün içinde yorgunluk, mide bulantısı veya karın ağrısı yapabilir.  Hamilelik veya emzirme dönemi, depresyon veya başka bir ruhsal sağlık sorunu, bağışıklık sistemi rahatsızlıkları, tansiyon veya diyabet gibi kronik hastalıkları olanlar melatonin kullanmadan önce doktora danışmalıdır.

Melatonin üretimi karanlıkta arttığı için, elektronik cihazlardan uzak durmak ve karanlık bir ortamda uyumak melatonin seviyelerini artırır. Elektronik cihazlardan yayılan mavi ışık melatonin üretimini engellediği için akşam 19:00’dan sonra ekran süresini sınırlandırmak ve sarı tonlu ışıklar kullanmak faydalıdır. Fıstık, ceviz, kiraz, vişne, kabak, havuç, elma, muz, yulaf ve süt melatonin açısından zengin besinlerdir. Kafein ve alkol tüketimi melatonin üretimini olumsuz etkilediğinden, kafeini yatmadan en az 6 saat önce bırakmak ve akşam saatlerinde alkolden kaçınmak önemlidir. Düzenli egzersiz sirkadiyen ritmi güçlendirerek melatonin üretimine katkı sağlar.

Melatonin takviyeleri genel olarak uyku düzenini iyileştirmek amacıyla kullanılır ve tablet, kapsül, sıvı, damla gibi çeşitli formlarda sunulur. Sıvı ve damla formu daha hızlı emilim sağlar.  1 mg ve 10 mg arasında değişen dozlar bulunmaktadır ancak 10 mg melatonin, çoğu durumda yüksek bir doz olarak kabul edilir ve yalnızca doktor önerisiyle kullanılmalıdır. Uyku kalitesini artırmak için alınan melatonin takviyesinde 1-3 mg arası düşük doz ile başlanılması önerilir.

Melatonin, HIV ilaçları, kalp ilaçları (kan sulandırıcılar, digoksin), beta bloker gibi tansiyon ilaçları ve depresyon ilaçları dahil olmak üzere çeşitli ilaçlarla etkileşime girebilir. Belirli kemoterapi ilaçlarının etkinliğini etkileyebilir, bu nedenle kanser hastalarının kullanmadan önce doktorlarıyla konuşmaları önemlidir. Özellikle kronik rahatsızlıkları olanlar melatonin kullanmadan önce bir sağlık uzmanına danışmalıdır.

Melatonin jet lag semptomlarını azaltmaya yardımcı olmak için kullanılır. Genellikle yeni saat diliminde yatmadan yaklaşık 30 dakika ila bir saat önce melatonin alınması önerilir ve geçişi kolaylaştırmak için hareketten birkaç gün önce başlanır.

Melatonin genellikle kısa süreli kullanım için güvenli kabul edilir ve doğru kullanıldığında çok az yan etkiye sahiptir. Ancak, uzun süreli kullanım tam olarak incelenmemiştir ve bazı kişilerde baş dönmesi, baş ağrısı veya gündüz uyuşukluğu gibi hafif yan etkiler görülebilir. Melatonini kullanırken aşırı dozlardan kaçınmak önemlidir. Hamileler, belirli sağlık sorunları olan veya ilaç kullanan kişiler, otoimmün bozukluklar, depresyon veya kan basıncı sorunları gibi belirli ilaçlar veya durumlarla etkileşime girebileceğinden melatonin kullanmadan önce bir sağlık uzmanına danışmalıdır. 

Melatonin, uyku düzeni problemleri olan çocuklarda kısa süreli kullanım için güvenli kabul edilir. Özellikle otizm spektrum bozukluğu veya dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB) olan çocuklarda uyku sorunlarını yönetmek için kullanılabilir. Ancak, çocuklar için melatonin kullanımı öncesinde mutlaka bir pediatrist veya uzman bir sağlık profesyoneliyle görüşülmelidir. 

Karanlık ortamlar, melatonin üretimini artırarak uykuya geçişi kolaylaştırır, bu nedenle gece karanlığında melatonin seviyeleri yükselir. Melatonin seviyesi gece boyunca artar ve sabah 2-4 arasında zirveye ulaşır. Karanlık ortamlarda melatonin seviyeleri yükseldiği için uykuya geçiş daha kolaydır. Işık, melatonin üretimi üzerinde doğrudan etkili bir faktördür. Ancak özellikle mavi ışık melatonin üretimini baskılar. Akşamları, mavi ışığa maruz kalmamak ve düşük ışık seviyelerinde bulunmak melatonin üretimini artırarak uyku kalitesini iyileştirebilir.

Melatonin depresyonlu bireylerin uyku düzenlerini düzenlemeye yardımcı olabilir ve bu da ruh hallerini iyileştirebilir. Ancak, melatoninin uykuyu iyileştirerek ruh sağlığını destekler ve anksiyete veya depresyon için birincil tedavi değildir. Melatonin, uyku düzenini iyileştiren bir hormon olarak, depresyon tedavisinde yardımcı olabilir. Depresyon tedavisinde profesyonel bir sağlık danışmanlığı almak önemlidir.