Bruksizm, bireylerin farkında olarak veya olmadan dişlerini sıkması ya da gıcırdatmasıyla karakterize olan olağan dışı bir aktivite olarak tanımlanır. Bruksizm, genellikle uyku sırasında (nokturnalbruksizm) meydana gelmesine rağmen, gündüz saatlerinde uyanık halde (diurnalbruksizm) iken de görülebilir. Stres, anksiyete, parafonksiyonel alışkanlıklar ve çene yapısındaki problemler gibi faktörler bruksizmi tetikleyebilir. Bruksizm varlığı, diş yüzeylerinde aşınmalara, çene kaslarında ağrıya, baş-boyun ağrısına ve uzun dönemde çene ekleminde problemlere yol açabilir. Hem çocukluk döneminde hem de yetişkinlikte görülmekle birlikte, çoğu kişi bu alışkanlığının farkında değildir ve genellikle rutin diş muayenelerinde tespit edilir. 

Bruksizm, hem türk toplumunda hem de dünya genelinde yaygın bir parafonksiyonel alışkanlık olarak kabul edilmektedir. Genel popülasyonda bruksizm farkındalığı oranının %15-23 arasında olduğu Türk toplumunda ise yaklaşık %33,9 oranında bruksizm farkındalığının olduğu yapılan çalışmalarda tespit edilmiştir. Bu veriler ışığında bruksizmin hem dünya genelinde hem de Türk toplumunda önemli bir sağlık sorunu olduğunu göstermektedir. Tedavi edilmeyen bruksizm, diş sağlığı ve genel yaşam kalitesi üzerinde olumsuz etkilere neden olabilir.

Bruksizmi ortaya çıkaran birden çok faktör olmakla birlikte tam olarak oluşum mekanizması aydınlatılabilmiş değildir. Özellikle stres, anksiyete gibi psikolojik faktörlerin hem de eklem hastalıkları, diş çapraşıklığı gibi fiziksel faktörlerin bir araya gelmesiyle oluştuğu düşünülmektedir. 

Fiziksel Faktörler:

•Diş Çapraşıklığı (Kapanış Problemleri):Alt ve üst çene dişlerinin tam ve doğru bir şekilde kapanmaması, çene kaslarının fazla çalışmasına neden olabilir. Bu durum, bruksizme yatkınlığı artırabilir.

•Temporomandibular Eklem (TME) Sorunları: Çeneyi açıp kapatan başın tek hareketli parçası olan TME’ye ait bozukluklar veya çene kaslarında hassasiyet gibi sorunlar, çenenin istemsiz bir şekilde hareket etmesine yol açabilir. 

•Genetik Faktörler:Bruksizmin bazı ailelerde tüm bireylerde görülmektedir, bu da genetik yatkınlığın rol oynayabileceğini hakkında şüphe uyandırmaktadır.

•İlaç Kullanımı ve Madde Etkileri: Kullanılan bazı antidepresanlar, amfetaminler ve kafein gibi maddeler bruksizmi tetikleyebilir.

•Nörolojik Hastalıklar: Parkinson hastalığı, Huntington hastalığı gibi nörolojik hastalıklar, istemsiz çene hareketlerine sebep olabilir.

Diş ve Çene Ağrısı:

Çene kaslarının fazla çalışması, sabahları çene kaslarında sertlik, ağrı ve hassasiyet hissine yol açabilir. Bu durum, dişlerin gıcırdatılması veya sıkılması sonucu diş minesinin aşınmasına neden olur ve dişlerde hassasiyet oluşabilir. Ek olarak TME’de ağrı, şişlik ve hareket zorluğu görülebilir; bu belirtiler, bruksizmin neden olduğu eklem gerginliğinden kaynaklanır.

Diş Gıcırdatma:

Uyku sırasında diş gıcırdatma sesi genellikle kişinin çevresindekiler tarafından fark edilir. Bu ses, genellikle kişi uyku sırasındayken dişlerin birbiri üstünde kayması sonucu oluşur. Kişiyi uykusundan uyandıran ve çevresindekileri rahatsız eden bir sestir.

Diş Aşınmaları:

Dişlere uzun süreli uygulanan sıkma kuvveti dişler üzerinde aşınma, çatlama veya kırılmalar yaratabilir. Zaman içerisinde kronik şekilde yüksek miktarda uygulanan kuvvet dişlerin zamanla incelmesine, diş minesinde kayba veya şekil değişikliğine neden olabilir. Diş minesi kaybı, dişlerde aşırı parlaklık, diş boyunda kısalma veya incelik gibi belirgin değişiklikler de yaşanabilir

Baş Ağrıları:

Özellikle uyku bruksizmine sahip olanlar sabahları uyandığında baş ağrısı ile uyanabilir. Genellikle bu ağrılar, çene kaslarının aşırı çalışmasından kaynaklanan gerilim nedeniyle ortaya çıkabilir.

Uyku Bozuklukları:

Diş sıkma alışkanlığı genellikle uyku sırasında görülür ve bu durum uyku kalitesini etkileyebilir. Uyku kalitesinde azalma veya uykusuzluk ve gün içerisinde huzursuzluk benzeri semptomlar görülebilir.

Bruksizm teşhisi genellikle diş hekimi tarafından hastanın şikayetleri, ağız içi muayene ve gerekirse görüntüleme yöntemleri ile konur. Bazı durumlarda uyku sırasında gerçekleşen bruksizmi doğrulamak için polisomnografi (uyku çalışması) kullanılabilir. Teşhis sırasında stres, anksiyete gibi risk faktörleri de değerlendirilir. Tedavisi de sıklıkla diş hekimliğinde ya da psikoterapi ile yapılmaktadır. Bruksizm tedavisi için sıklıkla başvurulan yöntemler;

Diş Hekimliği Uygulamaları

•Gece Plakları (Splintler): Dişleri korumak ve çene kaslarını rahatlatmak için kullanılan şeffaf plastik apareylerdir. Gece bruksizmi olan bireylerde yaygın olarak kullanılır.

•Isırma Düzlemi Düzeltme: Dişlerin düzgün kapanmasını sağlamak için yapılan işlemlerdir. Çene kapanışındaki uyumsuzlukların düzeltilmesi, bruksizmi azaltabilir.

"Bruksizm sadece stresli insanlarda görülür."

•Gerçek:Bruksizm genellikle stresle ilişkilendirilse de genetik yatkınlık, uyku bozuklukları (örneğin uyku apnesi), bazı ilaçlar ve yanlış kapanış (maloklüzyon) gibi birçok faktör de bu duruma katkıda bulunabilir.

"Bruksizm çocuklarda görülmez."

•Gerçek:Bruksizm çocuklarda da yaygındır ve hatta fizyolojiktir. Genellikle büyüme sürecinin bir parçası olarak ortaya çıkar. Diş değişim dönemlerinde ve stresli dönemlerde daha sık görülür, ancak çoğu zaman büyüdükçe kendiliğinden geçer.

"Bruksizm dişleri sadece gece etkiler."

•Gerçek:Bruksizm hem gece hem de gündüz ortaya çıkabilir. Gece bruksizmi bilinçsiz bir şekilde gerçekleşirken, gündüz bruksizmi genellikle stres veya alışkanlıkla ilişkilidir.

"Bruksizm tehlikeli değildir."

•Gerçek: Tedavi edilmezse bruksizm, dişlerde aşınma, çatlaklar, diş eti çekilmeleri, çene eklemi problemleri (TME disfonksiyonu), yüz ağrısı ve baş ağrılarına yol açabilir. Ayrıca, uyku kalitesini olumsuz etkileyerek genel sağlığı da bozabilir.

"Bruksizm kendiliğinden geçer, tedaviye gerek yoktur."

•Gerçek: Bazı durumlarda hafif bruksizm geçici olabilir, ancak çoğu durumda tedavi ve önlem alınmazsa ilerleyerek daha ciddi sorunlara neden olabilir.

"Bruksizmin kesin bir tedavisi vardır."

•Gerçek:Bruksizm kronik bir durum olabilir ve kesin bir tedavisi olmayabilir. Ancak, semptomları yönetmek ve zararı en aza indirmek için çeşitli tedavi seçenekleri mevcuttur (gece plakları, botoks, stres yönetimi gibi).

"Botoks bruksizmi tamamen durdurur."

•Gerçek: Botoks, bruksizm semptomlarını hafifletmek için etkili bir yöntemdir, ancak alışkanlığı tamamen ortadan kaldırmaz. Tedavi genellikle multidisipliner bir yaklaşım gerektirir.