Öksürük, hava yolları merkezinin aşırı salgılardan ve yabancı maddelerden temizlenmesini sağlayan kuvvetli bir fizyolojik savunma mekanizmasıdır. Şiddetli bir soluk verme ile mukusun parçalanması, gırtlak, trakea ve bronşlardan yabancı parçacıkların uzaklaştırılması için gereken yüksek akış hızını sağlar. Avrupa ve ABD'deki anket araştırmalarında gençler ve çocuklar da dahil olmak üzere nüfusun %9-33'ünde öksürük gözlenmektedir.

Öksürük gelişimi için birçok risk faktörü bulunur.

• Astım, bronşit öyküsü
• Atopi veya alerjik bünye
• Sigara
• Hava kirliliği
• Bulaşıcı solunum yolu enfeksiyonları
• Kronik akciğer hastalığı geçmişi

Virüs kaynaklı akut üst solunum yolu enfeksiyonları öksürüğün en yaygın nedenleridir. Diğer bir tür öksürük ise, artan mukus üretimi veya astım gibi kronik bir solunum yolu hastalıkları kaynaklıdır. Hava yolundaki duyu sinirlerini uyaran aşırı salgı, balgamlı öksürüğe sebep olur. 

Kronik öksürüğün en yaygın nedenlerinden bazıları, sigarayla ilişkili kronik bronşit ve akciğer tümörleri, tüberküloz ya da interstisyel akciğer rahatsızlıkları gibi düz göğüs röntgeni ile kolayca teşhis edilebilecek hastalıklardır. Dolayısıyla akciğer grafisi kronik öksürüğün tanısında mühim bir rol oynar. Ancak kronik öksürüğü olan hastaların büyük bir kısmında akciğer röntgeninde herhangi bir anormallik görülmez. Bu hastalarda öksürüğün altında yatan nedeni belirlemek için sıklıkla ek teşhis prosedürlerine ihtiyaç duyulur. Akciğer grafileri normal olan sigara içmeyen yetişkinlerde kronik öksürüğün en sık nedenleri üst solunum yolu öksürük sendromu, kronik rinit, sinüzit, gastroözofageal reflü hastalığı, astım ve astım dışı eozinofilik bronşit gibi durumlar olabilir.

Akut öksürük 

Maksimum 3 hafta süren, kendi kendini sınırlar ve enfeksiyonun temizlenmesiyle birlikte bir ila iki hafta içinde azalan öksürüktür.

Subakut öksürük

3-8 hafta süren, spesifik enfeksiyonların (örneğin, M. pneumoniae) ardından bronşiyal duyarlılıktaki aşırı artışın devam etmesi sonucu birkaç hafta boyunca devamlılık gösteren öksürüktür.

Kronik öksürük

8 haftadan uzun süren, yetişkin nüfusta görülme sıklığı %10 ila %20 arasında değişen öksürüktür. 

Astıma bağlı öksürük

Astımda öksürük genellikle gece ortaya çıkar, nefes darlığı ve hırıltılı solunum ile karakterizedir. Bazen karşımıza tek başına öksürükle de çıkabilir. 

Bronşektaziye bağlı öksürük

Bronşektazide bronşlarda aşırı salgı üretimi ve tekrarlayan enfeksiyonlardan dolayı öksürük gelişir. Genellikle günde 30 ml ya da daha fazla balgam çıkarılır. 

Anjiyotensin Dönüştürücü Enzim (ACE) inhibitörüne bağlı öksürük 

ACE inhibitörleri kalp yetmezliği ve hipertansiyon tedavisinde kullanılırlar. Yaklaşık %2-33 oranında öksürüğe sebep olur. Öksürük tipik olarak kurudur ve boğazda gıcıklanma ile karakterizedir.

Kronik bronşit/Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığına (KOAH) bağlı öksürük

Kronik bronşitte çoğunlukla kış aylarında, yılda en az 3 ay süren ve ez az iki yıldır devam eden öksürük ve beraberinde balgam görülür. Sigara içen kişilerde bu durum, geri dönüşümlü olmayan hava yolu darlığı belirtisi olabilir. Bronşiyoler inflamasyon ve mukus hücrelerinde üretilen aşırı balgam öksürüğe sebep olan etkenlerdir.

Tedavide öncelikle irritanların uzaklaştırılması ve sigaranın kesilmesi gerekmektedir. Sigara kesildiğinde öksürükte 4-5 hafta içinde azalma görülür.

Öksürüğün kendisi bulaşıcı olmamakla birlikte, eğer hava yolunda gelişen bir enfeksiyon sebepli ise enfeksiyon bulaşıcı olduğundan başkalarına da bulaşarak öksürüğe sebep olabilir. Bulaşıcı bir enfeksiyon geçirilirken izole olmak bu yüzden önemlidir. Dezenfektan, maske gibi koruyucuların kullanılması tavsiye edilir.

Eğer öksürüğünüz 3-4 hafta boyunca devam etmekteyse ve beraberinde;

• Ateş
• Bayılma
• Yeşil-sarı veya kanlı balgam
• Nefes darlığı, morarma
• Bayılma gibi semptomlar görüyorsanız, kesinlikle doktora başvurmanız tavsiye edilir.

Öncelikle kronik öksürüğü olan sigara içicilerinin sigarayı bırakması, ACEI alan hastaların ilaçlarını değiştirmek için doktorlarına danışması gerekir. Öksürükten kaynaklanan rahatsızlığı azaltmak için bol su içmek, kuru öksürük sırasında olası boğaz tahrişini önlemek için sıcak yiyecekler yemek, oda sıcaklığını ayarlamak, ilaçları düzenli almak gibi ilaç dışı önlemler alınabilir. 

Nonspesifik tedavi, öksürüğün nedenini veya mekanizmasını ele almayan, sadece semptomları hafifleten bir tedavidir. Başlıca endikasyonu, nedenin belirlenemediği ve hedefe yönelik tedavinin gerçekleştirilemediği durumlardır. Amaç öksürüğü tamamen kesmek değil, kontrol altına almak ve hastanın semptomlarını hafifletmektir. Spesifik olmayan tedavide kullanılan antitusifler; kodein, dekstrometorfan, dekstrofenamin ve psödoefedrindir.

Kortikosteroidler ve bronkodilatörlerin (agonistler) kombinasyonu ile tedavi edilir. Aynı şekilde astım ve eozinofilik bronşitte öksürükle birlikte görülen öksürük, inhale steroidlere iyi yanıt verir.

İntranazal kortikosteroidler, antihistaminik dekonjestanlar veya yalnızca dekonjestanlarla tedavi edilir. Riniti en az 3 ay boyunca burun içi kortikosteroid ile tedavi edilir. Yeni nesil antihistaminikler alerjik rinit tedavisinde birinci nesil antihistaminiklerden daha etkilidir.

Akut öksürükte antibiyotik alımı ilk tercih değildir. Eğer öksürük kronikleşmişse ve/veya tanı ile sebep bakteriyel enfeksiyonlara bağlanabiliyorsa antibiyotik reçetelenebilir. 

Akut öksürüğü olan çocuklarda;

Akut üst solunum yolu enfeksiyonu geçirme olasılığı yüksek olmasına rağmen daha ciddi bir sorun açısından değerlendirilmelidir:

• Alt solunum yolu hastalığına işaret eden bir belirti var mı? (takipne, dispne, hırıltı solunum, çıtırtılı nefes sesleri)
  
• Çocuk başka bir açıdan rahatsız görünüyor mu? (zehirlenme, kaslarda sertleşme, susuzluk veya kusma)
• Soluk borusuna yabancı cisim kaçmış mı? (akut boğulma öyküsü)

Kronik öksürüğü olan çocuklarda;

• Özellikle bir hastalığın belirtileri açısından altta yatabilecek hastalıklar düşünülmelidir ve doktora başvurulmalıdır.
• Balgamlı öksürük kuru öksürük sanılabileceği için dikkatli değerlendirilmelidir.