Polikistik over sendromu (PKOS) son yıllarda oldukça yaygınlaşan, üreme dönemindeki kadınlarda görülen adet düzensizliği ile öne çıkan hormonal ve metabolik bir bozukluktur. 

PKOS genetik yatkınlık, beslenme alışkanlıkları, düzensiz yaşam tarzı, enflamatuvar etkinlik, obezite gibi çeşitli faktörlerden kaynaklanabilmektedir.

PKOS erkeklik hormonlarından biri olan androjen hormonu yüksekliği, tiroit hormonu dengesizliği, prolaktin hormonu yüksekliği, kanda yüksek şeker ve kolesterol seviyesi, insülin direnci gibi semptomlara neden olur. Yumurtalıklarda yumurtaların olgunlaşmasını sağlayan Folikül Uyarıcı Hormon (FSH) ve yumurtlamayı sağlayan Luteinleştirici hormon (LH) seviyeleri yüksekliği sebebiyle yumurtlama yavaşlar ve duraklar. Yumurtlama ile atılamayan yumurtalar kistleşir. Yumurtlamanın olmaması düzensiz adet görmeye sebep olur. Androjen hormonu yüksekliğinde ise erkek tipi kıllanma, saç dökülmesi, yağlı cilt ve akne gibi semptomlar ortaya çıkar. PKOS sırasında yüksek kortizol seviyesi inflamasyon, insülin direnci, artan stres ve anksiyete ile ilişkilidir. Hipertansiyon, ruh hali dalgalanması ve depresyon da sıklıkla PKOS ile görülen semptomlardandır.

PKOS tedavisinde çok yönlü yaklaşımlar önerilmektedir. Tedavi semptomların şiddetine, hastanın yaşam tarzına ve gebelik planlarına bağlı olarak değişiklik gösterir. 

Yaşam Tarzı Değişiklikleri: PKOS tedavisinde ilk basamak olarak önerilen strateji yaşam tarzı değişiklikleridir. Düzenli egzersiz ve sağlıklı beslenme, insülin direncini azaltarak kilo kaybına yardımcı olur. Yapılan araştırmalar, bu değişikliklerin hormonal dengesizliklerin düzeltilmesinde ve adet düzeninin sağlanmasında etkili olduğunu göstermiştir.

İnsülin Duyarlılığı Artırıcı İlaçlar: İnsülin direncini azaltmak için kullanılan metformin gibi ilaçlar, özellikle insülin direnci olan hastalarda yaygın olarak kullanılır. Metformin, adet döngüsünü düzenlemeye yardımcı olabilir ve uzun vadede tip 2 diyabet gelişimini önleyebilir.

Hormon Tedavileri: Hiperandrojenizm (androjen hormonu yüksekliği) belirtilerini kontrol altına almak için doğum kontrol hapları sıkça kullanılır. Bu ilaçlar, cilt sorunlarını ve aşırı tüylenmeyi azaltmada etkilidir. Ayrıca adet düzensizliklerini de düzene sokar.

Ovulasyon Arttırıcı Maddeler: Gebelik isteyen kadınlar için klomifen sitrat ve letrozol gibi ilaçlarla yumurtlama uyarılabilir.

Bu tedavi yaklaşımları, semptomların kontrol altına alınmasını ve uzun vadeli sağlık risklerinin önlenmesini hedefler. Tedavi planı bireysel ihtiyaçlara göre şekillendirilmeli ve multidisipliner bir yaklaşımla yürütülmelidir.

Vitamin D ve Kalsiyum: Yapılan çalışmalarda, özellikle D vitamini eksikliği olan PKOS'lu kadınlarda, D vitamini ve kalsiyum takviyelerinin insülin direnci ve trigliserit seviyeleri üzerinde olumlu etkiler sağladığı gösterilmiştir.

Çinko, selenyum ve krom: Çinko, selenyum ve krom gibi mikrobesinlerin PKOS semptomları üzerindeki etkileri incelenmiştir. Çinko sülfatın glukoz, insülin ve trigliserit seviyelerini iyileştirdiği görülmüş; selenyum ve krom takviyelerinin de benzer şekilde insülin duyarlılığı ve lipid metabolizmasını olumlu etkilediği bildirilmiştir. 

İnositol: İnositol, özellikle myo-inositol ve D-chiro-inositol olmak üzere iki ana formda kullanılır. Çalışmalar, inositolün metabolik ve üreme sağlığı üzerinde faydalı etkileri olduğunu öne sürmektedir. Myo-inositol, insülin direncini azaltarak PKOS'lu kadınlarda ovulasyonu arttırır ve adet döngüsünü düzenler. Bu, gebelik oranlarını artırabilir ve yumurtlamayı teşvik edebilir. 

Omega-3: Omega-3 yağ asitleri, PKOS hastalarında serum kolesterol, trigliserid ve düşük yoğunluklu lipoprotein (LDL) seviyelerinin azalmasına yardımcı olabilir. Özellikle trigliserid seviyelerinin düşürülmesinde etkili olarak kardiyovasküler riski azaltabilir​. Omega-3 yağ asitleri ayrıca insülin direncinin azalmasına katkı sağlar, bu da PCOS'lu kadınlarda metabolik düzensizliklerin yönetilmesine yardımcı olur.

PKOS'lu kadınların kilo verememesinin ana sebebi, PKOS’un hormon dengesizlikleri, insülin direnci ve metabolik bozukluklarla ilişkili olmasıdır. Araştırmalar, PKOS'lu kadınların yaklaşık %50-90'ının insülin direnci yaşadığını göstermektedir. Bu durum, vücudun glikozu etkili bir şekilde kullanamaması anlamına gelir ve bu da kilo alımını kolaylaştırır. İnsülin direnci, özellikle karın bölgesinde yağ birikimine yol açarak kilo vermeyi zorlaştırır. Ayrıca, PKOS'un getirdiği hormonal değişiklikler, iştah düzenini ve metabolizmayı olumsuz yönde etkiler, bu da diyet ve egzersizle kilo kaybını daha zor hale getirir​. PKOS'lu kadınların çoğu aynı zamanda obeziteye yatkındır. Yapılan bir çalışmada, PKOS'lu kadınların %80'e kadarının fazla kilolu veya obez olduğu belirtilmiştir. Bu da kilo yönetimini daha karmaşık ve zor hale getirir​. Kilo yönetiminde en etkili stratejiler, düşük glisemik indeksli diyetler ve düzenli fiziksel aktivitedir.

PKOS’ta düzenli olmayan yumurtlama sebebiyle gebe kalma şansı azalabilir. Fakat gebelik imkansız değildir. Gebelik şansını artırmak için çeşitli yöntemler kullanılabilir:

İlaç Tedavileri:

Klomifen Sitrat: Klomifen sitrat, PKOS'lu kadınlarda ovülasyonu teşvik etmek için yaygın olarak kullanılan bir ilaçtır. Birçok çalışma, klomifen sitrat tedavisinin yumurtlamayı uyarabileceğini ve gebelik şansını artırabileceğini göstermektedir.

Metformin: Metformin, insülin direncini azaltarak PKOS'lu kadınlarda ovülasyonun düzelmesine yardımcı olabilir. Metformin kullanımıyla ilgili yapılan çalışmalar, bu ilacın bazı kadınlarda gebelik şansını artırabileceğini göstermiştir.

Hormonal tedaviler:

Gonadotropinler: Bu hormonlar, yumurtalıkları uyararak ovülasyonu teşvik edebilir. Yapılan çalışmalarda gonadotropin tedavisinin gebelik şansını artırdığı gösterilmiştir. 

Tüp bebek: Bilimsel adı ile In Vitro Fertilizasyon (IVF), PKOS'lu kadınlar için gebelik şansını artırabilecek bir diğer seçenektir. PCOS'lu kadınlarda IVF'nin etkili olduğu ve yüksek gebelik oranları sağladığı belirtilmektedir.

PKOS’taki hormon dengesizlikleri duygusal sağlık üzerinde de çeşitli etkiler yapabilir. Yapılan çalışmalarda PKOS’un depresyon ve anksiyete riskinin artırdığını, kilo alımı sonucu beden imajının bozulmasının özsaygıyı kötü etkilediği ve stres seviyelerini arttırdığına dair bulgular elde edilmiştir.

Özellikle PKOS’lu kadınlar için mental sağlık destekleri önemlidir. Psikolojik danışmanlık ve destek grupları, depresyon ve anksiyeteyi azaltarak genel yaşam kalitesini iyileştirebilir.

PKOS yönetiminde egzersiz, hormon dengesini iyileştirmek, insülin direncini azaltmak ve genel sağlık durumunu desteklemek için önemli bir rol oynar. Son yıllarda yapılan araştırmalar egzersizin PKOS'lu kadınlar üzerinde olumlu etkileri olduğunu, özellikle hormonal dengenin sağlanmasında ve adet döngüsünün düzenlenmesinde faydalı olduğunu göstermiştir.

Aerobik egzersizler: Aerobik egzersizler, kalp sağlığını destekleyerek kilo kontrolüne ve hormonal dengeye katkıda bulunur. Yapılan çalışmalar aerobik egzersizlerin PKOS'lu kadınlarda insülin direncini ve vücut kompozisyonunu iyileştirdiğini göstermiştir.

Direnç egzersizleri: Yapılan bir çalışmada direnç egzersizlerinin kas kütlesini artırarak metabolizmayı hızlandırdığı ve insülin duyarlılığını iyileştirdiği ortaya konmuştur. 

Egzersiz Süresi ve Yoğunluğu: Haftada en az 150 dakika orta şiddetli egzersiz yapmanın insülin direncini ve vücut kompozisyonunu iyileştirdiği gösterilmiştir. Egzersiz süresinin-yoğunluğunun belirlenmesi ve düzenli aralıklarla yapılması önemlidir.